สมเด็จพระพุฒาจารย์ มีนามเดิมว่าเขียว เกิดเมื่อวันอังคาร แรม 13 ค่ำ เดือนยี่ ปีมะเส็ง ตรงกับวันที่ 7 มกราคม พ.ศ. 2376 เป็นบุตรคนโตของหมื่นพร (น่วม) กรมพระตำรวจขวา กับนางทรัพย์ เมื่ออายุได้ 11 ปี โยมมารดาได้ฝากท่านไว้กับพระสมุห์รอด วัดสมอราย[1] หลังโกนจุกเมื่ออายุ 13 ปีจึงบรรพชาเป็นสามเณรโดยมีพระสมุห์รอดเป็นพระอุปัชฌาย์ ปีต่อมาได้บรรพชาซ้ำในคณะธรรมยุติกนิกาย โดยมีพระอริยมุนี (ทับ พุทฺธสิริ) เป็นพระอุปัชฌาย์ แล้วเล่าเรียนภาษาบาลีกับพระอริยกวี (ทิง) และได้เข้าสอบพระปริยัติธรรมได้เป็นเปรียญธรรม 3 ประโยค ขณะอายุ 17 ปี[2]

เมื่ออายุย่าง 23 ปี ตรงกับต้นปีเถาะ จ.ศ. 1217 (พ.ศ. 2358) จึงได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ ณ โบสถ์แพ หน้าวัดสมอราย โดยพระอริยมุนี (ทับ พุทฺธสิริ) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระปลัดยิ้ม จนฺทรํสี และพระมหาเหมือน สุมิตฺโต เป็นคู่กรรมวาจาจารย์[2] เมื่อพระอริยมุนี (ทับ พุทฺธสิริ) ย้ายไปครองวัดโสมนัสราชวรวิหาร ท่านได้ติดตามไปอยู่ด้วย

ท่านได้เข้าสอบพระปริยัติธรรมอีกครั้งในปีมะเส็ง พ.ศ. 2400 แปลเพิ่มได้อีก 3 ประโยค รวมเป็นเปรียญธรรม 6 ประโยค และในปีมะเมีย พ.ศ. 2413 ได้เข้าสอบที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ได้เพิ่มอีก 1 ประโยค เป็นเปรียญธรรม 7 ประโยค และเข้าสอบครั้งสุดท้ายในปีชวด พ.ศ. 2419 ณ พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาท ได้เพิ่มอีก 1 ประโยค รวมเป็นเปรียญธรรม 8 ประโยค[1]